Opracowanie: Artur Sawicki Zakład Informacji Naukowej IBL
IBL Prawa autorskie i prawa pokrewne
W dniu 26 marca 2007 r. Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym miał przyjemność gościć wybitnego specjalistę z zakresu prawa autorskiego prof. dr hab. Jana Błeszyńskiego z Uniwersytetu Warszawskiego.
Profesor Jan Błeszyński podczas wykładu omówił wiele zagadnień z zakresu prawa autorskiego, jak pojęcie własności intelektualnej, własności przemysłowej, autorskich praw osobistych i majątkowych, współautorstwa, prawa wynalazczego i patentowego, wzorów użytkowych, wykorzystania baz danych czy znaków towarowych.
Jak się okazuje skala nieporozumień w zakresie stosowania prawa autorskiego i praw pochodnych w praktyce jest ogromna, budzi wiele dylematów i kontrowersji. Ochronie prawnej zasadniczo podlega każdy przejaw intelektualnej działalności człowieka i często się zdarza, że prawa te nie są należycie respektowane.
Profesor w swoim wykładzie nawiązał do historii prawodawstwa polskiego obejmującego ochronę praw autorskich, które ma długą i chlubną tradycję, sięgającą początków polskiej państwowości okresu międzywojennego. Pierwsza polska ustawa o prawach autorskich powstała już w 1926 r. Z punktu widzenia prawodawstwa polskiego okres rozbiorowy miał dalekosiężne i nie do końca negatywne skutki, ponieważ Polska i polscy prawnicy znaleźli się w orbicie najbardziej rozwiniętych systemów prawnych. Dobrze wyedukowany prawnik był znawcą wszystkich wiodących systemów prawnych – niemieckiego, austriackiego i rosyjskiego, jak również francuskiego, dzięki czemu polskie prawo powstawało w ścisłym związku z trendami światowymi. Obecnie obowiązująca ustawa o prawie autorskim z 1994 r. zawiera wiele koncepcji z tamtego okresu, ponieważ polski ustawodawca w owym czasie napisał prawo w sposób niezwykle nowoczesny, z ogromną znajomością rzeczy, znacznie wybiegając w przyszłość.
W ujęciu prawnym pojęcie utworu jako przedmiotu ochrony prawa autorskiego jest bardzo szerokie – zasadniczo jest nim każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonym w jakiejkolwiek postaci i niezależnie od wartości, przeznaczenia czy sposobu jego wyrażenia. Przepisy szczególne precyzują natomiast, co będąc utworem nie podlega ochronie z mocy prawa autorskiego. Zgodnie z literą prawa utworami nie są akty normatywne lub ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne oraz proste informacje prasowe. Wszystkie pozostałe należy traktować jako utwory, tak więc zakres stosowania prawa autorskiego (i praw pochodnych) jest tu bardzo szeroki.
Profesor Jan Błeszyński na co dzień spotyka się z problemami interpretacyjnymi czy dany przejaw działalności jest twórczy, a jego efekty można określić mianem utworów, czy też nie. Profesor dzieląc się swoim bogatym doświadczeniem w tym zakresie zaproponował prostą receptę na odróżnienie tego, co jest utworem, a co nim nie jest. Otóż w osobistej ocenie Profesora utwór musi charakteryzować się swoistą niepowtarzalnością, będącą wynikiem osobistej wizji twórcy (autora) na dane zagadnienie. Jeśli efekt działalności człowieka jest w pełni przewidywalny, a także mający znamiona powtarzalności (tzn. przy powierzeniu danego zadania więcej niż jednej osobie można z góry spodziewać się identycznego rezultatu), to wtedy nie mamy do czynienia z utworem. Jednak w praktyce często się tego nie odróżnia i wiele umów o dzieło posiadających charakter wykonania utworu nie zawiera zapisów dotyczących ochrony z mocy prawa autorskiego. W konsekwencji stwarza to bardzo niekomfortową sytuację dla obu stron zawierających takie umowy.
Profesor w swoim wykładzie omówił również różnice występujące między autorskimi prawami osobistymi a majątkowymi. Autorskie prawa osobiste charakteryzują się tym, że są niezbywalne, bezterminowe i przede wszystkim mają służyć samemu twórcy utworu. Natomiast w odróżnieniu do nich prawa majątkowe są zbywalne, czasowe i mogą być przedmiotem umowy. Czas ochrony autorskich praw majątkowych obejmuje cały okres życia twórcy i do 70 lat od jego śmierci. W przypadku utworów współautorskich zakończenie ochrony praw mija w 70 lat od śmierci ostatniego z autorów.
Warto również zauważyć, że twórcami utworów mogą być wyłącznie osoby fizyczne, natomiast osoby prawne (instytucje) mogą być jedynie nabywcą lub podmiotami uprawnionymi z tytułu praw majątkowych.
Zakres tematyki prawa autorskiego jest bardzo obszerny i nawet trzygodzinny wykład, choć bardzo przybliżający tematykę praw autorskich zgromadzonym na wykładzie, nie rozwiał jednak wszystkich wątpliwości. Pozostaje mieć nadzieję, że wśród rozlicznych obowiązków Profesor znajdzie jednak czas i skorzysta ze złożonego zaproszenia na kolejne spotkanie, a wiele niezadanych pytań doczeka się odpowiedzi na kolejnym wykładzie Pana Profesora w gościnnych murach Instytutu Badawczego Leśnictwa w Sękocinie.
TAGI: archiwum aktualnosci