„Długookresowe zmiany składu florystycznego naturalnych zbiorowisk leśnych w Puszczy Białowieskiej”
22 października 2015 r. w Instytucie Badawczym Leśnictwa w Sękocinie Starym odbyło się seminarium, na którym zaprezentowano końcowe wyniki prac prowadzonych w ramach tematu „Długookresowe zmiany składu florystycznego naturalnych zbiorowisk leśnych w Puszczy Białowieskiej”.
Dr hab. Janusz Czerepko, prof. nadzw., Dyrektor Instytutu Badawczego Leśnictwa
Temat realizowano w latach 2011-2015 na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych w Warszawie. Wiąże się on z pracą dr. hab. Janusza Czerepko, poświęconą zmianom zachodzącym w siedliskach mokradeł leśnych. Należy tu zaznaczyć, że „fundament” pod te prace został położony przez prof. dr. hab. Aleksandra W. Sokołowskiego w latach 60. ubiegłego wieku. W zróżnicowaniu zespołów leśnych Puszczy, Profesor dostrzegał już wtedy dynamikę roślinności i wybiegając myślą w przyszłość, trwale oznaczał powierzchnie w terenie. Dzięki temu możliwe było powtórzenie prac fitosocjologicznych po blisko pięćdziesięciu latach dokładnie w tych samych miejscach.
Prof. dr hab. Aleksander W. Sokołowski, wieloletni pracownik i kierownik placówki IBL w Białowieży i Henryk Pargieła, Przewodniczący Zarządu Krajowego Ruchu Obrony Lasów Polskich
Na seminarium przybyli przedstawiciele Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku, nadleśnictw puszczańskich (Białowieża, Browsk i Hajnówka), Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, Ministerstwa Środowiska, Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Warszawie, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego, Szkoły Głównej Służby Pożarniczej oraz Ruchu Obrony Lasów Polskich.
Uczestnicy seminarium naukowego
Przybyłych gości powitał prof. dr hab. Jacek Hilszczański – zastępca Dyrektora IBL ds. naukowo-badawczych, który po krótkim wprowadzeniu przekazał głos prelegentowi dr. hab. Januszowi Czerepko. Na wstępie zostały przybliżone uwarunkowania podjęcia tematu, cele projektu, a także dotychczasowy stan wiedzy na temat dynamiki roślinności w Puszczy Białowieskiej. Przed prezentacją wyników przedstawiono ogólne trendy warunków klimatycznych na podstawie danych ze stacji meteorologicznej IMGW w Białowieży. Następnie zostały omówione zmiany zachodzące w 11 zespołach leśnych na podstawie 310 zdjęć fitosocjologicznych. W prezentacji skupiono się na zmianach pokrycia warstw roślinności, średniej liczby gatunków w zdjęciu, bogactwa gatunkowego oraz zmianach wartości wskaźników ekologicznych. Dodatkowo analiza zdjęć pośrednich oraz analiza DCA ujawniła kierunek zmian w stronę siedlisk żyźniejszych i o niższym zakwaszeniu gleb, przy czym najmniejsze zmiany dotyczyły grądu subkontynentalnego a największe borów, grądów miodownikowych i świetlistych dąbrów. Ma to również swoje przełożenie na bogactwo gatunkowe oraz frekwencję i pokrycie gatunków charakterystycznych poszczególnych grup syngenetycznych. Z coraz bardziej cienistych lasów, w których zwiększają frekwencje i pokrycie gatunki typowe dla mezotroficznych lasów liściastych, ustępują powszechnie gatunki borowe, jak też charakterystyczne dla terenów otwartych a będące elementem wyróżniającym świetlistych dąbrów, grądów miodownikowych, czy też borów i borów mieszanych. W grupie tej znajduje się wiele gatunków chronionych, również tych na podstawie załącznika II dyrektywy siedliskowej np. sasanka otwarta (Pulsatilla patens) i leniec bezpodkwiatkowy (Thesium ebracteatum).
Jan Tabor (Wydział Ochrony Przyrody Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych)
W dyskusji została poruszona kwestia zarówno konieczności rozważenia odpowiedzialności człowieka w kształtowaniu przyrody i zachowaniu jej dla przyszłych pokoleń. Głos zabrali Jan Tabor (Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych) i prof. dr hab. Aleksander W. Sokołowski, wieloletni pracownik i kierownik placówki IBL w Białowieży. Wskazywano przy tym, jak ważne są kierunki naturalnej sukcesji siedlisk leśnych, która doprowadza do ograniczenia bogactwa gatunkowego.
Dr inż. Jan Łukaszewicz (Zakład Hodowli Lasu i Genetyki Drzew Leśnych IBL)
Stąd też wynikają przesłanki do dyskusji nad stosowaniem form ochrony przyrody wychodzącym naprzeciw obecnym problemom, wobec których ochrona bierna nie zawsze jest dobrym rozwiązaniem, co zauważył i poparł stosownymi przykładami dr inż. Jan Łukaszewicz (Instytut Badawczy Leśnictwa).
Naczelnik Wydziału Ochrony Ekosystemów RDLP w Warszawie dr inż. Piotr Lutyk zaproponował przeprowadzenie dodatkowych badań mających na celu stwierdzenie różnic pomiędzy lasami gospodarczymi i podlegającymi ochronie ścisłej rosnącymi na podobnych siedliskach.
Dr inż. Piotr Lutyk – Naczelnik Wydziału Ochrony Ekosystemów RDLP w Warszawie
Dorota Radziwiłł z Departament Monitoringu i Informacji o Środowisku GIOŚ zwróciła uwagę na to, że Komisja Europejska obecnie zastanawia się nad tym, czy nie badać stanu typowych gatunków charakterystycznych dla siedlisk przyrodniczych.
Dorota Radziwiłł (Główny Inspektorat Ochrony Środowiska)
Z drugiej strony istnieje obawa, że ochrona czynna będzie podtrzymywać układy sztuczne. Na złożoność aspektów ochrony czynnej, w odniesieniu do dynamicznych w swej naturze zbiorowisk leśnych, zwrócił uwagę prof. dr hab. Jan M. Matuszkiewicz (Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk).
Prof. dr hab. Jan M. Matuszkiewicz (Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk)
Wielokrotnie zwrócono uwagę, że ze względu na poruszaną tematykę, jak również teren badań, omawiany temat badawczy dostarcza nowych argumentów w dyskusji dotyczącej ochrony wyjątkowego w skali Europy obiektu, jakim jest Puszcza Białowieska.
Opr.: Radosław Gawryś
Fot.: K. Kruczek i A. Sawicki
8 grudnia 2025
