Kontrolowane wypalanie skutecznym narzędziem ochrony przyrody

14 listopada 2019 r. odbyło się seminarium zorganizowane przez Laboratorium Ochrony Przeciwpożarowej Lasu (LOPL), dotyczące stosowania kontrolowanego wypalania, jako metody czynnej ochrony wrzosowisk.

Seminarium stanowiło podsumowanie trzyletniego projektu pt. „Opracowanie zasad ochrony przeciwpożarowej obiektów chronionych oraz stosowania kontrolowanego wypalania, jako metody czynnej ochrony przyrody” zrealizowanego na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych. Oprócz LOPL wykonawcą projektu był Zakład Botaniki Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Wrocławskiego.

Seminarium rozpoczął dr hab. Piotr Gołos, Zastępca Dyrektora IBL ds. Ekonomicznych, witając przybyłych gości, a całość poprowadził dr hab. Ryszard Szczygieł, kierownik Laboratorium Ochrony Przeciwpożarowej Lasu. Podczas czterech wystąpień prelegenci przedstawili kontrolowane wypalanie od strony technicznej jak i przyrodniczej.

Powitanie gości przybyłych na seminarium – dr hab. Piotr Gołos, Zastępca Dyrektora IBL ds. Ekonomicznych.

Pierwsza prezentacja wygłoszona przez dr hab. Ryszarda Szczygła wprowadziła przybyłych gości w genezę projektu, przedstawił wszystkich jego uczestników, a następnie omówił rolę ognia w przyrodzie. Zastosowanie ognia w gospodarce leśnej w Polsce nie jest zupełnie nowym tematem mimo to, tak naprawdę nigdy dotąd nie miało miejsca na szerszą skalę. Zalegający wrzos i samosiewy utrudniające widoczność w polu roboczym poligonu – o takim problemie dyskutowano już w 2014 r. w Nadleśnictwie Drygały. Zderzenie z instytucjami odpowiedzialnymi za ochronę przyrody, przełamanie obaw leśników i służb ratowniczych zaowocowały w marcu 2015 r. pierwszą konferencją i faktycznym użyciem kontrolowanego ognia w celu wypalenia płatu wrzosowiska na terenie Natura 2000 Wrzosowiska Przemkowskie. Potem było już tylko lepiej – zmiany w Ustawie o Ochronie Przyrody doprowadziły w roku 2017 do oficjalnego uznania kontrolowanego wypalania za narzędzie mogące służyć środowisku naturalnemu. Tym samym ogień pojawił się na liście proponowanych zabiegów w planach zadań ochronnych kilku Obszarów Natura 2000. Zły pan a dobry sługa – to fińskie określenie dobrze oddaje charakter tego żywiołu.

Dr hab. Ryszard Szczygieł, kierownik Laboratorium Ochrony Przeciwpożarowej Lasu

Mgr inż. Bartłomiej Kołakowski (LOPL) następnie przedstawił zasady, które należy mieć na uwadze podczas przeprowadzania kontrolowanego wypalania w celu ochrony płatów wrzosowisk. Powstały one głównie w oparciu o doświadczenia z odbytych wypaleń, a także uzupełnione zostały o dane zagraniczne pochodzące m.in. z Hiszpanii, Francji czy Niemiec. Wywiad terenowy, warunki meteorologiczne i pora roku, dostępność wody oraz przede wszystkim wzajemna współpraca i bezpieczeństwo – tak w skrócie można podsumować zasady kontrolowanego wypalania w celach ochrony przyrody.

Mgr inż. Bartłomiej Kołakowski, LOPL

Dalsze dwie prezentacje dotyczyły części biologicznej projektu. Dr Ewa Szczęśniak z Uniwersytetu Wrocławskiego przedstawiła wyniki projektu, dotyczące wpływu kontrolowanego wypalania na regenerację wrzosu i siedliska Natura 2000. Obecne suche wrzosowiska (4030, Natura 2000) mają charakter antropogeniczny i przetrwały głównie dzięki działalności człowieka – na byłych już poligonach odradzały się dzięki mechanicznemu niszczeniu i pożarom powstałym na skutek strzelań. Naturalnie stanowią stan przejściowy w przyrodzie – pozostawione same sobie starzeją się, akumulują biomasę i pokrywają je samosiewy. Po zaprzestaniu działań militarnych i objęciu ochroną obszary te wymagają czynnego działania. Jak wynika z badań dr Ewy Szczęśniak wrzosowisko po wypaleniu odradza się zarówno wegetatywnie jak i generatywnie. Zmiana temperatura gleby przy umiejętnym prowadzeniu ognia jest na tyle niewielka, że nie szkodzi korzeniom rośliny ani innym organizmom. Również depozyt pierwiastków do gleby po wypaleniu nie jest gwałtowny ze względu na stopniowe obłamywanie się starej pokrywy wrzosowej. Na uwagę zasługuje też bardzo wysoki stopień kwitnienia wrzosu po odrodzeniu wegetatywnym.

Dr Ewa Szczęśniak, Uniwersytet Wrocławski

Ostatnia prezentacja, którą wygłosił dr Konrad Wiśniewski z Akademii Pomorskiej w Słupsku, dotyczyła wpływu kontrolowanego wypalania na zgrupowania stawonogów zamieszkujących wrzosowisko. Podczas trwania projektu zebrano bardzo bogaty materiał do badań. Wnioski, jakie płyną z dotychczas opracowanych danych to przede wszystkim bogactwo gatunków, w tym tych zagrożonych zarówno przed jak i po wypaleniu. Po wypaleniu odnajdywano gatunki wcześniej nieobserwowane na tym terenie – zaobserwowano nawet więcej cennych gatunków po wypaleniu niż przed.

Dr Konrad Wiśniewski, Akademia Pomorska w Słupsku

Pytania do prelegentów i głosy w dyskusji dotyczyły zarówno strony technicznej, jak i biologicznej kontrolowanego wypalania. Na seminarium obecni byli przedstawiciele wielu instytucji związanych z ochroną środowiska i leśnictwa jak m.in. Generalna i Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych, parki narodowe, Generalna i Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska. Licznie przybyli również przedstawiciele wojska i straży pożarnych. Podsumować seminarium można w ten sposób – o ile na początku pomysł kontrolowanego wypalania budził niepewność i wręcz niechęć to dyskusja po zakończeniu wykładów wyraźnie wskazywała, że każda z obecnych instytucji chciałaby skorzystać z korzyści wynikających z jego stosowania, które teraz oficjalnie w Polsce znajdują potwierdzenie naukowe.